วัย 85 ปี ผมจะตื่นราวๆ ก่อน 5:00 AM ทุกเช้า ครับไม่เกิน 8:00 PM ผมก็เข้าห้องนอนแล้ว ห้องนอนผม กระจก 2 ด้าน ห้องเป็นเนินของเมืองเอลเซอริโต้ หลังบ้านเป็นภูเขา ถนนหน้าบ้านเป็นถนนจากเขา ลาดต่ำติดทะเลภายใน บนโต๊ะผมชอบนั่งอ่านหนังสือ เขียนหนังสือ ครับวัยผม 85 ปี พูดได้ว่ายังแข็งแรง ช่วยตัวเองได้ ผมนั่งบนโต๊ะมองลอดหน้าต่าง วิวธรรมชาติงดงาม จะเข้านอนราวๆ 8:00 PM เข้าห้องนอนทุกคืนจะสวดมนต์ การสวดมนต์เป็นความเคยชินของชีวิต ช่วงเรียนประถมที่อยุธยา ทุกคืนพ่อและแม่บอกว่าการสวดมนต์ คือการทำจิตใจให้สงบ ไม่ฟุ้งซ่าน เป็นสิ่งทำให้หลับง่าย

การสวดมนต์ ช่วงเรียนมัธยม ผมเป็นศิษย์ก้นกุฎิสมเด็จพระสังฆราช วัดราชบพิธ ช่วงเป็นศิษย์สมเด็จอย่างน้อยอาทิตย์ละ 2-3 คืน ผมถูกเรียกให้ไปอ่านหนังสือ สมเด็จจะสอนเกี่ยวกับการสวดมนต์ และหน้าที่ของคนเรียนหนังสือ

ผมคุ้นเคยกับสมเด็จพระสังฆราชก่อนมาอยู่กับท่าน สมเด็จอยู่บ้านติดกับผม ท่านจะดูแล ช่วยเหลือ และพัฒนาโรงเรียนประถมที่หมู่บ้าน ผมเรียนที่นี่เป็นโรงเรียนชื่อ “วาสนานุกูล” ตรงกับนามท่าน “วาสน” ผมอดคุยไม่ได้ เรียนได้ที่ “หนึ่ง” ทุกปี

ช่วงผมเป็นศิษย์วัด (สมเด็จพระสังฆราช) ญาติ 2-4 คน มาอาศัยวัดเรียนหนังสือ รุ่นผม 4 คน หลานผมคนหนึ่ง อายุต่างจากผม 3-4 ปี สอบโรงเรียนนายร้อยได้ ส่วนผมเรียนครู ตอนแรกสอบได้ทุน อยู่หอฟรี เรียนฟรี เพื่อนปีแรก เลือกผมเป็นหัวหน้าห้อง การเป็นหัวหน้าห้อง โรงเรียนอยู่บางเขน พอขึ้นปี 2 เป็นประธานนักเรียน ผมสอบชิงทุนกรมฝึกหัดครูได้ วันไปมอบตัว ตื่นเต้นพ่อเดินทางมาจากอยุธยา พาผมนั่งรถเมย์ไปมอบตัว โรงเรียนฝึกหัดครูพระนคร อยู่บางเขนรอบๆ โรงเรียนเป็นทุ่งนา โรงเรียนติดกับวัดพระศรีมหาธาตุ บางเขน พอพูดถึงวัดชีวิต ผมแต่เด็กจนถึงวันนี้ วัย 85 การไปวัดชีวิต

เรื่องของการมีชีวิตกับวัด ช่วงประถมศึกษาไปเรียนประถม ติดกับวัด ครับทุกวันไปโรงเรียนจะผ่านวัด สำหรับผมวัด คือ สถานที่อบรม สั่งสอน พฤติกรรมให้อยู่ในระบบ ความถูกต้อง นอกจากเรียนจากวัด วัดยังสอนนอกจากการเล่าเรียน ความรู้ สิ่งที่สัมผัสจากวัดทุกวัน คือพฤติกรรมที่เป็นคุณธรรมได้รับการอบรม สั่งสอนกระบวนการรับรู้พฤติกรรมดีงามได้จากวัด ส่วนตัวผมช่วงอยู่มัธยม เป็นศิษย์วัดราชบพิธ อยู่กับสมเด็จพระสังฆราชพระพุทธโฆษาจารย์ ผมส่วนตัวช่วงเป็นศิษย์วัด ได้รับความเมตตาจากสมเด็จพระสังฆราช อาทิตย์ละคืนสองคืน สังฆราชจะเรียกไปสอนและถามเรื่องการเรียน

การไปนั่งสนทนากับสังฆราช สิ่งที่ได้คือได้รับการอบรมพฤติกรรม และรับรู้สิ่งดีงามของชีวิตที่เราเรียกว่าคุณธรรม คำว่าคุณธรรมสมเด็จพระสังฆราชจะอบรมผมทุกครั้งหลังจากเสร็จการสอน คำว่าคุณธรรม ไม่เพียงเราปฏิบัติตนต่อตัวเองและสังคม ในความถูกต้อง เรียกว่า ความดีงาม

เคยนึกเสมอ ผมได้อะไรจาก “วัด” สิ่งที่ได้ แบบอย่างที่ดี คุณธรรมได้รับการสอน อบรม จากสังฆราช และกฎเกณฑ์การอยู่ร่วมกันของเด็กวัด รวมทั้งอนาคตทางการศึกษา ช่วงผมเป็นเด็กวัดทุกอาทิตย์ ราวๆ 4:00 PM เด็กวัดจะเข้าโบสถ์ สวดมนต์และทุกอาทิตย์จะมีพระสงฆ์ นอกจากสวดมนต์ ยังอบรมพฤติกรรม สิ่งดีงามให้ประพฤติ ปฏิบัติ

หลังจาก จบ ม.6 ผมออกจากวัด สอบชิงทุนได้ เรียนครูที่กรมฝึกหัดครูพระนคร ผมเคยคิดกับตัวเอง การมีชีวิตเรียนครู ไม่เคยคิดมาก่อน อยากเรียนกฎหมาย ผมเป็นรุ่นสุดท้าย ที่สามารถเข้าธรรมศาสตร์ โดยไม่มีการสอบ ทั้งๆ ที่เคยคิดอยากเรียน แต่ทำไมไม่ไปสมัครเรียน

ครับหลังจากจบ ผมฝันจะเรียนต่อจนจบปริญญาตรี ความฝันจะสำเร็จได้ เราต้องเริ่มพัฒนารากฐานทางการศึกษา ผมไปสมัครเรียนภาษาอังกฤษที่ AUA เพราะคิดว่าจบ กศ.บ. แล้วจะมาเรียนต่างประเทศ

เป็นดั่งที่ผมวางแผน หลังจากจบการศึกษาบัณฑิต (กศ.บ.) ศึกษาการสมัครมาเรียนต่อที่อเมริกา มหาวิทยาลัยที่ “ออริกอน” ตอบ “เยส”

การศึกษาเรื่อง “สถาบัน” การศึกษาเดี๋ยวนี้ก็จำเป็น ผมเอาเรื่องของลูกสาว ลูกชาย ช่วงอายุ 7-8 ขวบ ผมจะพาลูกสาวไปวัดพุทธานุสรณ์ ที่เมืองฟรีมอนต์ สิ่งที่คิด ผมและภรรยาเป็นคนไทย ลูกสาว ลูกชายเกิดในอเมริกา อยากให้มีพื้นฐานแบบไทย คือพูดภาษาไทยเรียนรู้ขนมธรรมเนียมไทย ขนบธรรมเนียมของไทยที่ผมอยากให้ลูกได้สานต่อ “คือการเคารพผู้ใหญ่” ยกมือไหว้ รู้จักสังคม

ทุกวันหยุดเสาร์-อาทิตย์ ผมจะพาลูกสาวไปเรียนภาษาไทย การเดินทางประมาณ 45 นาที ช่วงภาคปิดฤดูร้อน โรงเรียนภาษาไทยที่วัดจะเรียนอาทิตย์ละ 5 วัน ครับระหว่างเรียนภาษาไทย ช่วงหยุดกลางวัน ลูกสาวและเพื่อนๆ เล่น ยังเล็กเพื่อนลูกสาวหกล้ม แขนครูดกับพื้นคอนกรีต ถลอก เลือดออก ลูกสาวเดินเข้าในวัด เอาสำลีชุบน้ำ และอีกอัน สำลีชุบยา มาเช็ดให้เพื่อน คำพูดของลูกสาวช่วงตอนเช็ดแผลให้เพื่อน “บอกกับเพื่อนโตขึ้น” จะเข้ามหาวิทยาลัยจะเรียนหมอ

ครับพอวันนี้ ความฝันของเด็กหญิง เวลาผ่านมาเกิน 40 ปี เรียนจบหมอที่มหาวิทยาลัยเคมบริจด์ อังกฤษ การเรียนหมอหลังจากจบไฮสกูล ใช้เวลา 11 ปี หลังจากจบไฮสกูล ปีที่ 12 อยากเรียนหมอ สอบเข้าเรียนเตรียมหมอ 4 ปี สอบเข้าเรียนหมอ ลูกสาวสอบได้มหาวิทยาลัย “เคมบริดจ์” อังกฤษ ลูกสาวบอกว่าลูกอยากเรียนเคมบริดจ์ เพราะเป็นมหาวิทยาลัยหมอของประเทศอังกฤษ อยากมีประสบการณ์ในต่างประเทศ จบหมอ รวมเป็นเวลา 8 ปี หลังจากจบไฮสกูล แต่ยังทำงานหาเงินไม่ได้ ต้องเรียนฝึกงานที่เรียกว่า “เรสซิเดินซี่” อีก 3 ปี ที่มหาวิทยาลัยแอนด์อาร์เบอร์ รวมเวลาเรียนหมอ หลังจากจบไฮสกูลใช้เวลา 11 ปี

ครับเมื่อวานโทรคุยกับลูกสาว เดี๋ยวนี้ลูกสาวมีคลินิก เป็นของตัว 4 แห่ง คนทำงาน หมอ พยาบาลและคนงานเกิน 60 คน

ครับผมเคยพูดถึงเรื่องลูกสาว การพูดคุยสำหรับผม มีอาชีพเคยเป็นครูหัวหน้าหมวดคณิตศาสตร์ จบ กศ.บ. (ปริญญาตรีบางแสน) 1969 มาเรียนปริญญาโทที่ออริกอน จบ MAT (1970)

สำหรับลูกชายผม จบปริญญาเอกที่มหาวิทยาลัยฮาวาย ตอนนี้ทำงานเป็นคนสัมภาษณ์คนมาสมัครงานที่พาราเม้าส์

ครับการเริ่มต้นชีวิตใหม่ในอเมริกาของผม พอถึงวันนี้ลูกผมสองคน เจริญก้าวหน้าทางการศึกษา ช่วงวัยของหลานชาย 3 คนของลูกสาว

หลานคนโต เมื่อเดือนที่แล้วเริ่มสมัครเข้ามหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยแรกมหาวิทยาลัยอินเดียน่า ตอบรับพร้อมข้อเสนอให้ทุนเรียนฟรี 4 ปี

สำหรับผม การปูพื้นฐานของชีวิต “ด้วยการศึกษา” เป็นเรื่องความถูกต้องของชีวิต การศึกษาคือการเล่าเรียนโดยมีระเบียบวินัย ขยันอ่าน รับผิดชอบหน้าที่พฤติกรรม หลายอย่างที่ชีวิตวางระเบียบและกฎเกณฑ์ การเล่าเรียนให้กับชีวิตคือ ระบบดีงามของพฤติกรรมให้กับชีวิตหลายปี ต้องอดทนมานะ อ่านหนังสือ ค้นคว้าบ่อยครั้ง ถกเถียงกับตัวเอง เพื่อหาสิ่งดีงาม ความถูกต้อง อดทน มานะ มันคือแบบอย่างดีงามของชีวิต

คำว่าการศึกษา คือการพิจารณาก่อนลงมือกระทำ เกิดทำผิดก็รู้จักขอโทษ